Σκίτσο του Δημήτρη Χαντζόπουλου στην εφημερίδα Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ (17/08/25)
Του Γιώργου Πανταγιά
Ο πολιτισμικός δυϊσμός, για να επικαλεστώ τον Νικηφόρο Διαμαντούρο, τέμνει εγκάρσια την ελληνική κοινωνία. Οι διαιρέσεις που προκαλεί εδράζονται σε φορτισμένα αξιακά φορτία. Βρίσκονται δε, σε διαρκή αντιδιαστολή. Το αποτύπωμα τους μάλιστα είναι εξαιρετικά ισχυρό. Διατρέχει και επηρεάζει βαθύτατα όλες τις υπαρκτές ιδεολογικοπολιτικές εκφάνσεις.
Η Δύση και η Ανατολή συνιστούν τον πυρήνα διαμετρικά αντίθετων συστημάτων θεώρησης, κατανόησης ακόμη και νοηματοδότησης, των εθνικών, κοινωνικών, διεργασιών και εξελίξεων. Η σχέση των ετερόκλητων πολιτισμικών ρευμάτων που εκφράζουν και συγκροτούν, μεταβάλλεται εξαιτίας των πολιτικών συνθηκών. Ουσιαστικά καθίσταται ετεροβαρής.
Αποδυνάμωση Δύσης -Αφύπνιση Ανατολής
Άλλοτε κυρίαρχη θέση έχει η δυτικότροπη κουλτούρα και άλλοτε η ανατολικότροπη. Η μεν πρώτη θεωρεί την Ευρώπη του Διαφωτισμού, υπαρξιακή της κοιτίδα, η δε δεύτερη παραμένει προσηλωμένη στα ιδεολογικοπολιτικά μοναστήρια του εθνοκεντρισμού και του εθνικισμού. H επιβίωσή και η ανθεκτικότητά τους, αντέχουν στο χρόνο. Και αυτό γιατί έχουν βαθιές ρίζες. Εντούτοις οι γεωπολιτικές αλλαγές, δεν παύουν να έχουν τη δική τους επίδραση στην εμβέλεια και στην απήχηση των αντιλήψεων που επικρατούν. Η διαπίστωση αυτή είναι περισσότερο επίκαιρη σήμερα. Η αποδυνάμωση της Δύσης είναι γεγονός. Το ίδιο και η αφύπνιση της Ανατολής.
Οι διεθνείς εξελίξεις εύλογο είναι να αντανακλώνται και στην εγχώρια πολιτική σκηνή, καθώς και στην ευρύτερη κοινή γνώμη της χώρας. Το κυριότερο δε, να αποκρυσταλλώνεται με πιο ευκρινή τρόπο ο πολιτισμικός δυϊσμός. Και τούτο γιατί η συνοχή του δυτικού κόσμου δοκιμάζεται. Η Ευρωπαϊκή Ένωση βάλλεται. Η Αμερική του Τράμπ, ωθεί τον πλανήτη σε επικίνδυνους ατραπούς. Οι διεθνείς σχέσεις υποτάσσονται σε ανερμάτιστες επιλογές. Η στρατιωτική ισχύς υπερέχει του Διεθνούς Δικαίου. Η επιχείρηση αμφισβήτησης και αλλαγής συνόρων, ακόμη και στον ευρωπαϊκό χώρο, βρίσκεται σε εξέλιξη. Τα σύνορα πολλών χωρών, αμφισβητούνται. Οι διεθνείς συμφωνίες καταπατούνται.
Διαφορετικός ο τρόπος πρόσληψης
Παρόλα αυτά, εύκολα βλέπουμε να προσλαμβάνονται εντελώς διαφορετικά από την ελληνική κοινή γνώμη, τόσο η βάρβαρη εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, όσο και η εθνοκάθαρση που επιχειρεί το Ισραήλ στη Γάζα. Μολονότι πρόκειται για δύο ανείπωτες πολεμικές αναμετρήσεις με ανυπολόγιστο κόστος σε ανθρώπινες ζωές, οι θιασώτες της Δύσης και της Ανατολής, τις αντιμετωπίζουν με διαμετρικά αντίθετες κρίσεις και εκτιμήσεις.
Έτσι όμως, ο ανορθολογισμός που διαπερνά το κοινωνικό μας σώμα, εξουδετερώνει κάθε αυτονόητη και λογική προσέγγιση των τωρινών συνθηκών και εξελίξεων. Μια υποβόσκουσα συντηρητική αντίληψη με έντονα τα στοιχεία του εθνοκεντρισμού, βρίσκει αρκετούς υποστηρικτές. Ουσιαστικά διαστρεβλώνουν τις διεθνείς εξελίξεις, καταφεύγουν σε ανυπόστατες ερμηνείες, υιοθετούν πρακτικές που αντιβαίνουν το συμφέρον του τόπου, δικαιολογούν πολεμοχαρείς πράξεις και ενέργειες που αποσκοπούν σε εθνικιστικές επιδιώξεις. Και όλα αυτά τη στιγμή που αναμφισβήτητη αλήθεια είναι, πως ο γεωστρατηγικός ανταγωνισμός έχει προσλάβει οξείες διαστάσεις. Η αναβίωση του ψυχρού πολέμου τείνει να γίνει πραγματικότητα.
Οι ιδεοληπτικές εμμονές αποδεικνύονται ακατάλληλες, για να μην πω επικίνδυνες. Η μονομερής προσήλωση στις αποκαλούμενες πολιτισμικές παραδόσεις, μας καθιστούν δέσμιους του παρελθόντος. Με άλλα λόγια συνιστούν περιοριστική συνθήκη, που μας εμποδίζει να προχωρήσουμε με τολμηρά βήματα στην εναρμόνισή μας με τον παρόντα και μέλλοντα χρόνο. Πόσο μάλλον σήμερα που ο πολιτισμικός αναπροσανατολισμός της χώρας, καθίσταται εθνική προτεραιότητα.
Άνεμος αναχρονισμού και οπισθοδρόμησης
Εύκολα διαπιστώνουμε πως στην τωρινή εποχή, ο άνεμος της οπισθοδρόμησης, του εθνικισμού και του λαϊκισμού πνέει στην παγκόσμια σκηνή. Η αναδίπλωση σε ξεπερασμένες, ακόμη και ανερμάτιστες αντιλήψεις και πολιτικές, αποκρυσταλλώνεται ολοένα και περισσότερο. Ως εκ τούτου, η σωστή και έγκυρη ανάγνωση της πραγματικότητας είναι ζήτημα εκ των ων ουκ άνευ, για τις χώρες εκείνες και πρωτίστως της Ευρώπης, που θέλουν να βρίσκονται σε μια τροχιά εξωστρέφειας και πολιτισμικής ανάτασης.
Οι κατακλυσμικές αλλαγές το επιβάλλουν, όπως έδειξε η πρόσφατη σύνοδος του Οργανισμού Συνεργασίας της Σαγκάης. Η σύμπτυξη μετώπου Κίνας-Ρωσίας -Ινδίας, αμφισβητεί εμπράκτως την επικυριαρχία της Δύσης στο διεθνές σύστημα. Και το χειρότερο διαμορφώνει επικίνδυνη ανισομέρεια. Η μετατόπιση ισχύος προς την Ευρασία, δημιουργεί νέα δεδομένα. Τα αλλοπρόσαλλα και παιδαριώδη στρατηγήματα του Τράμπ, αντιστρατεύονται τα δυτικά συμφέροντα, προκαλώντας εξαιρετικά δυσμενείς επιπτώσεις. Οι εξελίξεις αναδεικνύουν το ζωτικό ρόλο της Ευρώπης.
Πολιτισμικά, κοινωνικά, οικονομικά, πολιτικά, η Ευρωπαϊκή Ένωση διαθέτει τα εχέγγυα, να αποκρούσει και να ακυρώσει την επιστροφή του δυτικού κόσμου στο παράλογο και επικίνδυνο σύμπαν που ενσαρκώνουν και εκπροσωπούν οι αυταρχικοί ηγέτες, Πούτιν, Σι Τζινπίνγκ και Κιμ Γιονγκ-ουν. Αλλά και ο ανερμάτιστος Ντόναλντ Τράμπ. Άλλωστε η πρωτοβουλία του Αμερικανού Προέδρου να προσκαλέσει το Ρώσο ομόλογό του στην Αλάσκα για την υποτιθέμενη εκεχειρία στον πόλεμο της Ουκρανίας, καθώς και ο τρόπος που διαχειρίστηκε την επιβολή δασμών στην Ινδία, δείχνουν πόσο αλλοπρόσαλλος, επιπόλαιος και επικίνδυνος είναι. Δεν υπονομεύει μόνο τη συνοχή της Δύσης αλλά και τα συμφέροντα μιας μεγάλης υπερδύναμης, των ΗΠΑ.
Εμβρυουλκό, η Ευρώπη
Παρά την ατροφία της, θεσμική και πολιτική, η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει τη δυνατότητα να αποτελέσει τον εμβρυουλκό για την αναγέννηση μιας νέας γεωπολιτικής Ηπείρου. Τα επάλληλα επίπεδα στα οποία μπορεί να αναπτύξει δραστηριότητες, της επιτρέπουν να κατοχυρώσει τη στρατηγική της αυτονομία. Να διασφαλίζει το δικό της πρωταγωνιστικό ρόλο και λόγο στις παγκόσμιες εξελίξεις. Να σταθεί ανάχωμα στη Διεθνή του αυταρχισμού και των δικτατόρων. Να αποτρέψει δραστικά την ακροδεξιά απειλή. Απλώς χρειάζεται βούληση και σχέδιο, όπως αυτό που προτείνει ο Μάριο Ντράγκι.
Εξάλλου οι στρεβλώσεις και οι ανακολουθίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι γνωστές. Εντούτοις δεν είναι η ώρα να κρίνουμε και να αξιολογήσουμε την επάρκεια και αποτελεσματικότητα των ηγετών της. Η επίκληση τους σ’ αυτή την κρίσιμη συγκυρία, δεν της προκαλεί μόνο φθορά αλλά φουσκώνει και τα πανιά του αντιδυτικισμού, για να μην πω ότι υποκρύπτει και ανομολόγητες επιδιώξεις. Οι επικριτές της υποκρινόμενοι, προσπαθούν να συγκαλύψουν τον εθνοκεντρισμό τους. Μολονότι δεν δίνουν δεκάρα για την περαιτέρω ενίσχυση της Ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Προσποιούνται επιθυμίες που δεν ενστερνίζονται.
Όπως φαίνεται, η βαθμιαία απίσχναση του ευρωπαϊκού εγχειρήματος, ανατροφοδοτεί το λανθάνον ρεύμα του αντιδυτικισμού, που έχει εμποτίσει χρόνια τώρα τη χώρα μας. Οι δύο αντιμαχόμενες πολιτισμικές παραδόσεις είναι υπαρκτές. Η δυτικότροπη και η ανατολικότροπη αποτελούν πεδίο αναμέτρησης. Τα βασικά τους χαρακτηριστικά, διατρέχουν το σύνολο των πολιτικών δυνάμεων. Αποκαλυπτικός είναι ο τρόπος που αντιμετωπίζουν οι ηγεσίες αλλά και οι υποστηρικτές τους, τις βαρβαρότητες του πολέμου στην Ουκρανία αλλά και στη Μέση Ανατολή.
Η πολιτική τάξη στο μικρόκοσμό της
Πάντως κυρίαρχη αντίληψη είναι η ανοχή, ακόμη και η δικαιολόγηση ανήκουστων πολεμικών επιχειρήσεων, που επιδιώκουν αλλαγή συνόρων και εθνοκάθαρση. Εξίσου αποκαλυπτικό είναι και το γεγονός, ότι τα προβλήματα που αυτές προκαλούν, ουσιαστικά δεν βρίσκονται στο επίκεντρο της εσωτερικής πολιτικής ατζέντας. Οι ηγεσίες εγκλωβισμένες στο μικρόκοσμό τους αποφεύγουν να αναδείξουν τις συνέπειές του πολέμου σε Ουκρανία και Γάζα. Απεναντίας προσπαθούν να συγκεράσουν τις διαμετρικά αντίθετες απόψεις που διαπερνούν την πλειονότητα των κομμάτων και των ψηφοφόρων. Μάλιστα, εμφανής είναι η προσπάθεια τους να κρατήσουν ανοιχτή την επικοινωνία με τις ρωσόφιλες αλλά και τις φιλοϊσραηλινές φωνές, υιοθετώντας μανιχαϊστικές διαιρέσεις. Έτσι όμως παγιδεύεται για άλλη μια φορά η χώρα σε λογικές μέσου όρου. Και το χειρότερο, στερεί από την πολιτική τη δυνατότητά να δείξει πως είναι το μέτρο του πολιτισμού.